Xalqın iradəsi, çağırışı və təkidi ilə 1993-cü ildə Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı Azərbaycanınsiyasi və iqtisadi həyatında taleyüklü dəyişikliklərinbaşlanğıcını qoydu. Azərbaycanı labüd fəlakətdən xilasedən dahi rəhbər Heydər Əliyev ölkənin iqtisadiyüksəlişi üçün də tədbirlər görməyə başladı. Görkəmlidövlət xadimi Heydər Əliyevin işləyib hazırladığı yeni neft strategiyasının reallaşdırılmasında onun ən yaxınsilahdaşı məhz o zamanlar Azərbaycan RespublikasıDövlət Neft Şirkətinin birinci vitse-prezidenti olanİlham Əliyev idi. Həmin dövrdə Vaşinqton, Nyu-York, Hyuston, Dallas, İstanbul və digər şəhərlərdə iri neftşirkətlərinin rəhbərləri ilə səmərəli görüşlər keçirən və danışıqlar aparan İlham Əliyev xalqımızın milli maraqlarını tam təmin edən müqavilə şərtlərinin əldə olunması üçün gərgin əmək sərf edib.
1994-cü il sentyabrın 20-də Bakıda Gülüstan sarayındaXəzərin Azərbaycan sektorundakı “Azəri“, “Çıraq“, “Günəşli” yataqlarının dərin su qatlarındakı neftinbirgə işlənməsi haqqında “məhsulun pay bölgüsü” tiplimüqavilə imzalandı. Müqavilə öz tarixi, siyasi və beynəlxalq əhəmiyyətinə görə “Əsrin müqaviləsi” adlanmış, təxminən 400 səhifə həcmində və 4 dildə özəksini tapmışdıır. “Əsrin müqaviləsi”ndə dünyanın 8 ölkəsinin (Azərbaycan, ABŞ, Böyük Britaniya, Rusiya, Türkiyə, Norveç, Yaponiya və Səudiyyə Ərəbistanı) 13 ən məşhur neft şirkəti (Amoko, BP, MakDermott, Yunokal, ARDNŞ, LUKoyl, Statoyl, Ekson, TürkiyəPetrolları, Penzoyl, İtoçu, Remko, Delta) iştiraketmişdir. Bununla da “Yeni neft strategiyası” və doktrinası uğurla həyata keçirilməyə başlandı.
Yeni neft strategiyasının başlanğıcı sayılan “Əsrinmüqaviləsi” ölkəmizə yüksək işgüzarlıq, təşəbbüskarlıq ab-havası gətirdi. Ölkə iqtisadiyyatınınböhran məngənəsindən çıxarılmasına səbəb olanmüqavilə həm də neft sənayesi infrastrukturunun xeyliyaxşılaşdırılmasına imkan yaratdı. Digər tərəfdən, “Əsrin müqaviləsi” sonralar dünyanın 19 ölkəsinin 41 neft şirkəti ilə 30-dək sazişin imzalanmasına yolaçaraq, ilk növbədə, Azərbaycanın inkişafında və xalqımızın rifahının yüksəlməsində mühüm rol oynadı. “Əsrin müqaviləsi” Azərbaycanın bir dövlət kimi siyasivə iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin olunmasına, dünyaiqtisadi sisteminə qoşulmasına və beynəlxalq aləmdəmövqeyinin möhkəmləndirilməsinə əlverişli şəraityaratdı.
Ulu Öndərin əsasını qoyduğu neft strategiyasınınuğurla davam etdirilməsi istiqamətində ötən illərdədaha bir tarixi saziş imzalanıb. 2017-ci ilin sentyabrayının 14-də Bakı şəhərindəki Heydər ƏliyevMərkəzində Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda“Azəri”, “Çıraq” və “Günəşli” yataqlarının dərinlikdəyerləşən hissəsinin birgə işlənməsi və neft hasilatınınpay bölgüsü haqqında kontraktın imzalanmasımərasimi keçirilib. Həmin sənədə əsasən, neftyatağının işlənilməsi 2050-ci ilə qədər uzadılıb. Yeni imzalanan sənəd Azərbaycan üçün daha da əlverişlidir, baxmayaraq ki, 1994-cü ildə imzalanmış kontrakt da bizim maraqlarımızı tam təmin edirdi. Bunun bir neçəəsas parametrlərini qeyd etmək istərdim. Birincisi, sazişin imzalanmasından sonra ölkəmizə xariciinvestorlar tərəfindən 3,6 milyard dollar həcmindəbonus ödənilib. Digər tərəfdən, SOCAR-ın “AzAÇG” şirkəti podratçı kimi müqavilənin icrasında iştirak edir. Üçüncüsü, SOCAR-ın payı 11,6 faizdən 25 faizəqaldırılıb və bununla da Azərbaycana çatacaq mənfəətneftinin səviyyəsi 75 faiz təşkil edir. Bunlar əsasşərtlərdir. Əlbəttə ki, müqavilənin Azərbaycana faydaverən digər müddəaları da vardır. Ancaq əsas şərtləronu göstərir ki, Azərbaycanın gələcək inkişafı, maliyyəimkanlarımızın genişləndirilməsi üçün imzalanan busazişin də çox böyük əhəmiyyəti var.
Cəfərova Nazənin Azərbaycan Dillər Universiteti