Moskvada Qərbin hansı niyyətləri asanlıqla səhv hesablanır? Avropa Birliyinin günahı nədir? Bərabər Rusiya-Çin münasibətləri mümkündürmü? Bəs Rusiya-Afrika sammitinə hansı sürprizlər hazırlanır? Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov aif.ru saytının bu və digər suallarını cavablandırıb.
“Yeni Gundem” müsahibəni təqdim edir:
-Sergey Viktoroviç, siz tez-tez Aİ ölkələrinə gedirdiniz. İndi məlum səbəblərdən ezamiyyətlərinizin coğrafiyası dəyişdi. Sizcə, Aİ uzun illər Rusiyanı itirib?
Doğrudan da, mənim xarici səfərlərimin coğrafiyası dəyişib. İndi o, Rusiyanın yenilənmiş Xarici Siyasət Konsepsiyasında təsbit olunmuş beynəlxalq arenada prioritetlərini əks etdirir. Biz lazımi nəticələr çıxarmışıq.
Siz Avropa İttifaqının Rusiyanı “itirdiyini” çox dəqiq hiss etdiniz. Amma bunun günahkarı özüdür. Axı Rusiyaya, necə deyərlər, strateji məğlubiyyətin verilməsi zərurətini açıq şəkildə bəyan edən Aİ-yə üzv dövlətlər və İttifaqın rəhbərləridir. Onlar cinayətkar Kiyev rejimini silah və sursatla doldurur, Ukraynaya təlimatçılar və muzdlular göndərirlər. Bu səbəblərə görə biz Aİ-ni dost olmayan bir birlik hesab edirik. Düşmən addımlarına cavab olaraq, lazım gələrsə, Rusiyanın milli maraqlarını və diplomatik praktikada ümumən qəbul edilmiş qarşılıqlılıq prinsipini rəhbər tutaraq, sərt davranacağıq. Əgər avropalılar nə vaxtsa anti-Rusiya kursundan əl çəksələr və Rusiya ilə qarşılıqlı hörmətli dialoqa üstünlük versələr, biz onların təkliflərini nəzərdən keçirəcək və yeni Xarici Siyasət Konsepsiyasında prezident V.V.Putin tərəfindən təsdiqləndiyi kimi milli maraqlarımız əsasında qərarlar qəbul edəcəyik.
– Bu yaxınlarda Çin Xalq Respublikasının sədri Si Cinpin Rusiyada rəsmi səfərdə olub. Rusiya-Çin danışıqlarının ümumi səmərəliliyi nə idi?
Yenidən dövlət başçısı seçildikdən sonra onun ilk xarici səfəri olan Çin Sədri Si Cinpinin Rusiyaya dövlət səfəri Rusiya-Çin münasibətlərinin müasir tarixində mühüm mərhələdir, misli görünməmiş səviyyənin və xüsusi ikitərəfli əməkdaşlığın xarakteridir.
Müxtəlif formatlarda, o cümlədən təkbətək şam yeməyi və kamin yanında çay süfrəsi arxasında Rusiya və Çin liderləri ümumilikdə 10 saata yaxın ünsiyyətdə olublar. İkitərəfli əlaqələrin bütün spektrinin inkişafında bu cür şəxsi təmasların əhəmiyyətini qiymətləndirmək olmaz. Prezident Vladimir Putinin qeyd etdiyi kimi, fikir mübadiləsi “isti, yoldaşlıq və konstruktiv atmosferdə” keçib. Çin Xalq Respublikasının sədri öz növbəsində Rusiya prezidenti ilə ünsiyyəti “səmimi, mehriban və məhsuldar” adlandırıb. Təkbətək şam yeməyi və çay da daxil olmaqla, Rusiya və Çin liderləri ümumilikdə 10 saata yaxın müxtəlif formatlarda ünsiyyət qurublar. Nümayəndə heyətlərinin iştirakı ilə keçirilən danışıqlarda son dövr ərzində Rusiya-Çin münasibətlərinin hərtərəfli inkişafının nəticələrinə yekun vurulmuş, müxtəlif sahələrdə əməkdaşlığın aktual məsələlərinin “inventarlaşdırılması” aparılmışdır. Həmçinin Si Cinpin və Baş nazir Mixail Mişustin arasında məhsuldar görüş keçirilib və bu görüşdə praktiki əməkdaşlığın qurulmasının əsas istiqamətləri müzakirə olunub. Sammitin əsas nəticələri iki mühüm sənəddə – yeni dövrə qədəm qoyan hərtərəfli tərəfdaşlığın və strateji əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi haqqında Birgə Bəyanatda və 2030-cu ilə qədər Rusiya-Çin iqtisadi əməkdaşlığının əsas sahələrinin inkişafı planı haqqında Birgə Bəyanatda öz əksini tapıb.
-Rusiyanın xarici siyasətinin yeni konsepsiyası niyə vacibdir?
Dövlət başçıları xarici siyasətdə sıx koordinasiyanın davam etdirilməsinin vacibliyini bildirdilər. Biz eyni şəkildə beynəlxalq təhlükəsizlik sahəsində böyük problemlərin yaranmasının səbəblərini görürük. Biz Qərbin bərabərlik prinsipləri üzrə dövlətlərarası dialoq aparmaq istəmədiyini qeyd edirik. Biz sanksiya təzyiqi və digər haqsız rəqabət alətlərinin istifadəsinə qarşıyıq. Eyni zamanda, bizim strateji əməkdaşlığımız üçüncü ölkələrə qarşı yönəlməyib. Bu, bütün beynəlxalq sistemin tarazlı inkişafına kömək edir. Çin tərəfi Ukrayna problemi ilə bağlı balanslaşdırılmış mövqeyini təsdiqləyib. Biz Pekinin münaqişənin siyasi və diplomatik həllində konstruktiv rol oynamağa hazır olmasını alqışlayırıq. Çinli tərəfdaşlarımızın Ukraynadakı vəziyyətlə bağlı dərc etdiyi mövqe sənədinin əsas müddəalarına, xüsusən də Avropada və bütövlükdə dünyada bütün ölkələr üçün bərabər və bölünməz təhlükəsizliyin təmin edilməsi zərurəti baxımından yanaşmalarımızla uzlaşdığını qeyd edirik. . Bu arada sülh prosesinə Kiyev və onun qərbli kuratorları mane olur və onlar bütün səylərini hərbi əməliyyatları sovuşdurmağa çalışırlar. ÇXR liderinin səfəri geniş beynəlxalq rezonans doğurmuş, sözün həqiqi mənasında qlobal informasiya gündəmini zəbt etmişdir. Bu, Rusiya-Çin strateji tərəfdaşlığının çoxdan eksklüziv ikitərəfli kontekstdən kənara çıxdığını təsdiqləyir. Aydındır ki, zəmanəmizin əsas problemləri ilə bağlı dünyada aydın şəkildə ifadə olunmuş ümumi mövqelərimiz dinlənilmişdir.
– Si Cinpinin Rusiyaya səfəri ərəfəsində Çinin Moskvadakı səfiri Zhang Hanhui demişdi: “Çin Rusiya ilə arxa-arxaya strateji əməkdaşlıq qurmağa davam edəcək”. Çinin xarici işlər naziri Qin Qanqın “arxasını” hiss edirsinizmi?
Nazir Qin Qanq, öz sələfləri, ÇKP Mərkəzi Komitəsinin Siyasi Bürosunun hazırkı üzvü Vanq Yi və ondan əvvəl Yang Jiechi, Li Zhaoxing və bir çox digər tanınmış Çin diplomatları kimi mənim yaxşı dostlarım və tərəfdaşlarımdır. Şübhəsiz ki, bizdə həm yoldaşlıq hissi var, həm də dünya miqyasında səylərin strateji əlaqələndirilməsini həyata keçirərək bir-birimizin fundamental maraqlarını müdafiə etməyə “çiyin-çiyinə” hazır olmaq. Dəfələrlə vurğulanıb ki, Rusiya-Çin qarşılıqlı fəaliyyəti beynəlxalq hüquqa əsaslanan daha ədalətli, balanslaşdırılmış, çoxmərkəzli dünya nizamının formalaşmasında həlledici rol oynayır və BMT-nin mərkəzi rolunu oynayır.
Biz Çin Xalq Respublikasının xarici işlər naziri , təcrübəli yüksək peşəkar diplomat, hələ bu məsul vəzifəyə təyin olunana qədər dəfələrlə ölkəmizə səfər etmiş Qin Qanqla səmərəli ünsiyyət qurmuşuq. İlk görüş martın 2-də Yeni Dehlidə G20 Xarici İşlər Nazirlərinin Toplantısı çərçivəsində baş tutub. Biz cari il üçün XİNlərarası məsləhətləşmələr planını imzalamışıq. Bu mühüm mexanizm çərçivəsində biz nazir müavinləri ilə xarici işlər nazirliklərimizin müvafiq idarələri arasında üzbəüz “saatların uzlaşdırılması”nı bərpa edirik.
Si Cinpinin səfəri zamanı mənim Vanq Yi və Qin Qanqla əlaqələrim olub. Nazir Qin Gang ilə və digər çoxtərəfli tədbirlər çərçivəsində görüşlər planlaşdırılır. Rusiya-Çin münasibətləri tədricən inkişaf edir. Əhəmiyyətli sayda praktiki məsələlərin həlli üçün genişmiqyaslı birgə işimiz var.
-Heç kimə sirr deyil ki, həqiqətən bərabərhüquqlu Rusiya-Çin münasibətlərinin inkişafının mümkünlüyünə şübhə edən ekspertlər var. O cümlədən ölkələrimizin müxtəlif iqtisadi inkişaf səviyyələri ilə əlaqədar. Bu ekspertlərə cavabınız nədir?
Rusiya-Çin münasibətlərinin xəyali “asılılığı” və “qeyri-bərabər hüquqları” məsələsi uzun müddətdir ki, əsasən dost olmayan ölkələrdə müzakirə olunur. Bu mövzu Çin sədri Si Cinpinin Moskvaya son səfərindən sonra bəzi “ekspertlər” tərəfindən yenidən gündəmə gətirilib. Biz bunu uğurlarımıza kölgə salmaq, Moskva ilə Pekin dostluğuna zərbə vurmaq cəhdi kimi görürük. Bu fikirlər asanlıqla hesablanır və standart səfərlər, necə deyərlər, təlim təlimatına görə, artıq darıxdırıcı olub və heç kəsi narahat etmir. İndi biz ixracı Asiyaya yönləndirəndə birdən bizimlə maraqlanmağa qərar verdilər və Çindən asılılığa qarşı “dost” xəbərdarlıq etdilər. Rusiya enerji resurslarının Avropaya tədarükünün pik nöqtəsində, nədənsə, Qərb analitiklərinin heç biri Rusiyanı Aİ-dən asılılıqdan qorxutmadı. Əksinə, ABŞ Avropaya xəbərdarlıq etdi ki, ölkəmizdən karbohidrogen tədarükünə diqqət yetirməsin, onu öz şist nefti və qazı ilə əvəz etmək istəməsin. İndi biz ixracı Asiyaya yönləndirəndə birdən bizimlə maraqlanmağa qərar verdilər və Çindən asılılığa qarşı “dost” xəbərdarlıq etdilər. Məsləhət üçün təşəkkürlər, lakin biz öz başımızla düşünəcəyik, yalnız milli maraqlara və etibarlı, zamanla sınaqdan keçirilmiş və real həyatda olan çinli dostlara arxalanacağıq. Ciddi beynəlxalq ekspertlər başa düşürlər ki, müasir çoxqütblü dünyada ölkələr arasında şaxələnmiş əlaqələr mövcuddur. Çin 13 ildir ki, Rusiyanın əsas ticarət tərəfdaşıdır. Son iki ildə ikitərəfli ticarət hər il üçdə bir artıb və 2022-ci ildə 185 milyard dollarlıq yeni rekord səviyyəyə çatıb. ölkələr. Vacibdir ki, aramızda olan hesablaşmaların yarıdan çoxu milli valyutalarla həyata keçirilir, əməkdaşlıq təkcə ticarətlə məhdudlaşmır, çox geniş spektri – enerji və sənayedən tutmuş kənd təsərrüfatı və kosmosa qədər əhatə edir. Biz Çinlə ticarət və iqtisadiyyat sahəsində müsbət qarşılıqlı asılılıq münasibətləri inkişaf etdirmişik və işimizin bu nəticəsi bizi qane etməyə bilməz.
-Böyük Britaniya Ukraynaya tükənmiş uran sursatını tədarük etmək planlarını elan etdikdən sonra Rusiyanın müdafiə naziri S.Şoyqu xəbərdarlıq etdi ki, “nüvə toqquşması üçün daha az addım var”. Rusiya diplomatik cəbhədə bu “addımların” sayını yenidən artırmaq üçün nə edə bilər?
Diplomatiyanın vəzifəsi dövlətlərarası ziddiyyətləri və münaqişələri həll etmək üçün dinc, siyasi və diplomatik yolları axtarmaq və inkişaf etdirməkdir. O cümlədən, əlbəttə ki, nüvə dövlətləri arasında münasibətlərdə. Və burada bir problem yaranır ki, bu, onsuz da kifayət qədər korlanmış, lakin uğurlu ifadə ilə ən dəqiq təsvir olunur – “tanqo üçün iki lazımdır”. Rusiya dəfələrlə konstruktiv öhdəliklər irəli sürmüş, aktual beynəlxalq problemlərin həlli üçün praqmatik, siyasiləşdirilməmiş təkliflər irəli sürmüşdür. Onların arasında prezident Vladimir Putinin 2021-ci ilin dekabrında Rusiyaya qərb istiqamətində qanuni qüvvəyə malik təhlükəsizlik zəmanətləri vermək təşəbbüsü də var. Lakin Vaşinqtonda və Brüsseldə bizə ya məhəl qoyulmadı, ya da reaksiya mənfi oldu. Bu, son nəticədə Ukraynada mövcud böhrana gətirib çıxardı. Biz öz tərəfimizdən Avropada və Avro-Atlantik regionda vəziyyəti yaxşılaşdırmaq və uzunmüddətli perspektivdə nüvə risklərini azaltmaq üçün bərabər əsasda və Rusiyanın maraqlarını mütləq nəzərə alaraq təmaslara hələ də açığıq. Burada əsas müddəa Qərbin aqressiv düşmənçilik kursunu rədd etməsidir. Lakin onlar buna və bizimlə konstruktiv dialoqa hazır deyillər, onlar gecə-gündüz Rusiyanı cilovlamaq üçün yeni yollar axtarmaqla məşğuldurlar. Belə bir xəttin təhlükəsi göz qabağındadır. Qərbli həmkarlarımızı bu barədə bütün mümkün üsullarla xəbərdar edirik.
– Siz amerikalıların əslində çox primitiv təsir metodundan istifadə edərək Afrika ölkələrinə necə təzyiq göstərdiyini dəfələrlə demisiniz. Afrikalılar “Qərbin tərəfində olanlar bunun müqabilində nə qazanacaqlar?” sualına cavab olaraq. Vaşinqton cavab verir ki, onlar cəzalandırılmayacaqlar. Bəs Rusiya Afrikaya nə təklif edir?
Həqiqətən də ABŞ və onun vassalları Rusiyanın beynəlxalq təcridinə nail olmaq üçün əlindən gələni edir. Xüsusilə, iyulun sonunda Sankt-Peterburqda keçirilməsi planlaşdırılan ikinci Rusiya-Afrika Sammitini torpeda etməyə və afrikalı dostlarımızı orada iştirakdan çəkindirməyə çalışırlar. O, başqa məsələdir ki, Vaşinqton və onun əlaltıları naminə fundamental maraqlarını qurban verməyə, keçmiş müstəmləkə meqapolisləri üçün “oddan şabalıd” çəkməyə hazır olanlar getdikcə azalır. Buna görə də Qlobal Cənub və Şərq dövlətləri ilə əməkdaşlığımıza mane olmaq cəhdləri davam edəcək, lakin onların uğuru təmin olunmaqdan uzaqdır. Qərblilərdən əsas fərqimiz odur ki, biz heç vaxt xarici tərəfdaşlarımıza necə yaşamağı öyrətmirik. Bizim gizli gündəmimiz yoxdur. Biz “ikili standartlar” tətbiq etmirik. Biz dövlətlərarası əməkdaşlığı beynəlxalq hüquq, bərabərlik, qarşılıqlı hörmət və maraqların nəzərə alınması prinsipləri əsasında qururuq. Görünür, bu kreativ yanaşma afrikalıları cəlb edir. Və təkcə onlar deyil. O, bütün normal ölkələri heyran edir. Və təbii ki, bizim afrikalı dostlarımıza, o cümlədən onların milli təhlükəsizliyini təmin etmək və humanitar ehtiyaclarını ödəmək baxımından təklif edəcəyimiz bir şey var. Afrika dövlətləri Rusiyanın öz peşəkar kadrlarının hazırlanmasında iştirakında maraqlıdırlar. Burada bizim ənənəvi olaraq güclü mövqelərimiz var: Sovet və Rusiya ali təhsili Afrikalıların bir neçə nəsli arasında böyük tələbat olub. Bu, Rusiya ilə Afrika ölkələri arasında hərtərəfli inkişaf etdirmək niyyətində olduğumuz çoxşaxəli qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq sahələrinin yalnız kiçik bir hissəsidir.
-Bu ilin yayında Sankt-Peterburqda keçiriləcək İkinci Sammit və Rusiya-Afrika İqtisadi və Humanitar Forumu söz və vədlərdən konkret strateji layihələrin həyata keçirilməsinə keçə bilsək, şübhəsiz ki, uğurlu olacaq. Moskva sürprizlər hazırlayır?
Sankt-Peterburq sammiti bizim tərəfimizdən Rusiya ilə Afrika arasında əməkdaşlığın əsas elementi kimi qəbul edilir. Onun məzmunu üzərində iş afrikalı dostlarla sıx əməkdaşlıq şəraitində aparılır. Sammitin gündəliyinə texnologiya transferi, sənaye inkişafı və qitədə mühüm infrastrukturun inkişafı kimi məsələlər daxildir. Biz Rusiyanın Afrika dövlətlərinin rəqəmsallaşdırılması, enerji, kənd təsərrüfatı və mədən sənayesinin inkişafı, ərzaq və enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi layihələrində iştirakının əsaslı müzakirəsini nəzərdə tuturuq. Bu, diqqət mərkəzində olacaq mövzuların tam siyahısı deyil. Əminəm ki, sammit Rusiya-Afrika strateji tərəfdaşlığını gücləndirəcək, ortamüddətli perspektivdə Afrika qitəsi ilə bütün əlaqələrin inkişafı vektorunu təyin edəcək, həmçinin regional və regional problemlərin səmərəli həllinə mühüm töhfə verəcək.
Fərahim Rəhimov
