Azərbaycan Kommunist Partiyasının sabiq birinci katibi Kamran Bağırov 1988-ci ilin fevralında Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin Xalq Deputatları Sovetinin Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi barədə qərar qəbul etdiyi sessiyasında iştirak edib. AzPost bildirir ki, bu barədə Ermənistanın sabiq prezidenti Robert Köçəryan memuarlarını yazdığı “Həyat və azadlıq” kitabında qeyd edib.
Xatırladaq ki, 20 fevral 1988-ci il tarixində DQMV-nin Xalq Deputatları Sovetinin sessiyasında Dağlıq Qarabağın Azərbaycan SSR-dən Ermənistan SSR-nin tərkibinə keçməsi barədə qərar qəbul edilib. Bu qərar çox böyük rezonans doğurub və Qarabağ probleminin kəskinləşməsində öz mənfi rolunu oynayıb.
Koçaryan öz memuarında həmin iclas və onun ətrafında baş verənlər barədə yazıb. Onun yazdığından məlum olur ki, hələ 1987-ci ilin dekabrın 1-də Dağlıq Qarabağdan olan nümayəndə heyəti Moskvaya gedərək DQMV-in Ermənistana birləşdirilməsi üçün minlərlə ermənin imzaladığı müraciəti Sov.İKP Mərkəzi Komitəsinin qəbul otağına təqdim ediblər.
Bir aydan sonra- 1988-ci ilin yanvarında Moskvaya daha bir nümaynədə heyəti yola düşüb: “Mərkəzi Komitədə bzim nümayəndələrə cavab verərək demişdilər ki, baş verənlərə anlayışla yanaşırlar. Ancaq bu məsələyə yalnız sosial-iqtisadi müstəvidə baxılacaq. Bildirmişdilər ki, SSRİ-də buna bənzər iyirimiyə yaxın problem var. Onlardan biri barədə qərar verilsə bu zəncirvari reaksiya doğuracaq” –deyə sabiq prezident qeyd edib.
Onun yazdığından məlum olur ki, Moskvadan gələn məlumat ermənilər arasında ruh yüksəkliyi yaratmayıb. Əksnə gərginliyi daha da artırıb. Qarabağda ermənilərin kütləvi mitinqləri və nümayişləri başlanıb: “Dağlıq Qarabağın bütün dövlət müəsissələrində kollektiv yığıncaqlarında, ilk partiya təşkilatlarında müzakirələr gedirdi. Mövzu bir idi: Dağlıq Qarabağın Ermənistana verilməsi…”
Yığıncaqlar bir-birinin dalınca yekdilliklə qərar qəbul edirlər: “Yuxarı orqanlardan DQMV-in Ermənistana birləşdirilməsi məsələsini həll etməyi xahiş edirik”.
Bundan sonra Azərbaycan rəhbərliyi hərəkətə keçir. Bakı Dağlıq Qarabağa məsul şəxslər göndərmək qərarını qəbul edir.
“Azərbaycan Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsindən müxtəlif məsul şəxslər gələrək mitinqləri dayandırmaq üçün bizi dilə tutmağa çalışırdılar. Onlar bir az özlərini itirmiş kimi görünürdülər. Bakıda nə etmək lazım olduğunu bilmirdilər”- deyə Koçaryan yazıb.
1988-ci il fevralın ortalarında sovet ordusunun hissələri Xankəndinə (keçmiş Stepanakertə) yeridilir. Bakı isə şəhərə ətraf rayonlardan əlavə milis qüvvələri göndərir.
Koçaryan qeyd edir ki, Dağlıq Qarabağda bütün şəhər küçəyə çıxdı və mitinqlər müddətsiz keçirilməyə başlandı: “Əsas tələb DQMV Xalq Deputatları Sovetinin deputatlarının sessiyasını çağırmaq və DQMV-in Ermənistana birləşdirilməsi barədə qərar qəbul etmək idi”.
Fevralın 20 -də növbədənkənar sessiyasının çağırılması üçün vilayət sovetinin deputatlarının imzalarının yığılması başlanır. Sessiyanın gündəliyində bir məsələ – DQMV-in Azərbaycanın tərkibindən çıxarıb Ermənistanın tərkibinə keçmək barədə qərar vermək salınmışdı: “Bu imzaları yığmaq çətin olmadı” –deyə Koçaryan vurğulayıb.
Fevralın 19-da Azərbaycan SSR-nin rəsmi agentliyi “Azərinform” məlumat yayır ki, Sov. İKP Mərkəzi Komitəsi heç bir ərazi məsələlərini müzakirə etməyib və belə müzakirələrə də hazırlaşmır.
Buna etiraz olaraq Dağlıq Qarabağda tətil elan olunur. Bu SSRİ-də görünməmiş bir addım idi.
Səhəri gün Azərbaycan Kommunist Partiyasının birinci katibi Kamran Bağırov, Yaşin və digər vəzifəli şəxslər Stepanakertə gəlirlər. Onlar Vilayət Sovetinin sessiyasını keçirilməsinin qarşısını almağa çalışıblar.
Kamran Bağırov güc strukturlarına deputatların iclasa gəlməsinin qarşısını almağa göstəriş verir.
Koçaryan yazır ki, biz dolanbac yollarla deputatları gətirərək sessiyanın baş tutmasını təmin etdik: “Axşam kvorumu təmin edə bildik. Saat 21.00-da sessiya başladı. Vilayət Sovetinin meydanı adamla dolu idi. Qəfildən heç kimin gözləmədiyi halda sessiyaya Kamran Bağırov, Yaşin, DQMV-in rəhbəri Boris Kevorkov və Vilayət Sovetinin digər məsul şəxsləri gəldi. İlk olaraq Kamran Bağırov çıxış etdi. O xalqlar dostluğu, qardaşlığından danışdı. Dedi ki, biz 70 ildir bir yerdə Azərbaycanın tərkibində yaşayırıq. Daha sonra Bağırov sərt şəkildə dedi ki, bir qrup məsuliyyətsiz millətçi xalqı ağılsız addım atmağa təhrik edir. O vəd etdi ki, yaxın zamanlarda Vilayətlə bağlı buraxılmış səhvləri düzəldəcəklər. Qeyd etdi ki, sessiyanın ərazi məsələlərini həll etmək hüququ yoxdur və Qarabağ Azərbaycanın tərkibində qalacaq”.
Bu çıxışdan sonra erməni deputatlar danışmağa başlayıb.
Onlar sessiyanın bütün məsələlər üzrə qərar qəbul etməyə səlahiyyəti olduğunu iddia ediblər: “Kamran Bağırov çıxış edənlərin sözünü tez-tez kəsir, problemlərin həll olunacağını deyirdi. Amma sessiyanın yönünü dəyişdirə bilmədilər”.
Bundan sonra Kamran Bağırov və digərləri sessiyanı tərk edirlər. Azərbaycanın siyasi rəhbərliyi iclas zalından çıxdıqdan sonra sessiya isə Dağlıq Qarabağın Azərbaycanın tərkibindən çıxarılaraq Ermənistana birlşdirilməsi barədə qərarı qəbul edir.
Fevralın 21-də isə Sov.İKP-nin Siyasi Bürosunun “Dağlıq Qarabağdakı hadisələrə dair” qətnaməsi çıxır. Sənəddə DQMV Vilayət Sovetinin qəbul etdiyi qərarın “ekstremistlərin və millətçilərin fəaliyyəti nəticəsində qəbul edildiyi” vurğulanırdı.
Bu qərardan sonra Dağlıq Qarabağda vəziyyət gərginləşir.
2 gün sonra Əsgəran rayonu ərazisində Ağdam və Əsgəran rayonunun azərbyacanlı sakinlərinin dinc nümayiş başlanır. Burada ermənilər atəş açaraq 2 azərbaycanlı gənci qətlə yetirirlər.
Bununla da Qarabağ münaqişəsində ilk qan tökülür.
Azərbaycan hakimiyyəti ilk vaxtlar münaqişənin xalqdan gizli saxlamağa çalışıb. 1987-ci ilin sonları və 1988-ci ilin fevralına qədər olan müddət ərzində çox dar çərçivədə Ermənistanda və Qarabağda açıq erməni iddialarının başlanması barədə məlumat olub.
Azərbaycan Ali Sovetinin sabiq deputatı Maksim Musayev 1998-ci ildə mərhum Kamran Bağırovla bağlı görüşü barədə KİV-ə müsahibəsində danışarkən deyib ki, sabiq birinci katib 1988-ci ildə Xankəndində etdiyi səfərini xatırladıb və problemin həlli üçün lazımi qətiyyət göstərmədiklərini etiraf edib: “Gərək biz o vaxt Moskvanın göstərişlərinə baxmayıb erməni separatçılığına qarşı qəti mövqe tutaydıq, onları yerində oturdaydıq. Gərək mən 1988-ci ilin fevralında Xankəndində elə çıxış edəydim, elə qəti mövqe tutaydım ki, ermənilər lap məni güllələydilər. Bəlkə də onda məsələ bu dərəcədə böyüməz, torpaqlar işğal olunmazdı”.
Kamran Bağırov 1982-88-ci illərdə Azərbaycana rəhbərlik edib. Qarabağ probelminin dalğası onu hakimiyyətdən salıb. 1988-ci ilin mayında onu xələfi, diplomat Əbdürrəhman Vəzirov əvəz edib.
