Qardaş Türkiyənin bir sıra bölgələrində, şəhərlərində olsam da, mənim üçün hər zaman maraqlı olan Diyarbakır elinə ilk dəfə ayaq basmaq qismət oldu. Oktyabrın 14-17-də Türkiyə Kültür və Turizm Bakanlığının təşkilatçılığı ilə bölgədə keçirilən Türkiyə Kültür Festivalı çərçivəsində Diyarbakırda olduq. Səfərdə Türk dünyasının müxtəlif yerlərindən gəlmiş media təmsilçiləri bir arada idi.
Diyarbakırda olduğumuz 3 gün ərzində bu qədim diyarın tarixi yerlərində, mədəniyyət mərkəzlərində olduq. Tarixin ən dərin qatlarını özündə daşıyan şəhərin bu günkü inkişaf dinamikasını da müşahidə etdik.
Dəclə Vadisi, Hasankeyflə yanaşı, həm də bəşəriyyətin ən dəyərli mədəni sərvətlərindən biridir. Burada Roma, Bizans, Əməvi, Abbasi, Həmdani, Mərvani, Artuk, Əyyubi və Osmanlı kimi iyirmidən çox mədəniyyətin izləri var. Bunlar şərq və qərb sivilizasiyalarının əsaslarını quran mədəniyyətlərdir. Bu səbəbdən Hasankeyfin də daxil olduğu Dəclə Vadisi dünyada YUNESKO-nun on “Dünya İrsi” meyarının doqquzuna cavab verən yeganə yerdir.
Digər tərəfdən, Hasankeyfin də daxil olduğu Dəclə vadisində bir çox növ yaşayır və hələ də vadinin hər yerində geniş miqyaslı elmi araşdırma aparılmadığı üçün burada çox sayda gizli növün olduğu təxmin edilir. Dəclə Universitetinin məlumatlarına görə, İlısu Anbarı Layihəsindən təsirlənəcək 400 kilometrlik çay sahəsinin yalnız yüzdə 5-i ekoloji cəhətdən tam araşdırılıb.
Təəssüf ki, bu qeyri-adi dünya irsi bu gün İlısu bənd layihəsinin təhlükəsi altındadır. Bu izlərlə ət-dırnaq kimi iç-içə olan insanlıq və təbiətin minlərlə illik izləri Ilısu bənd layihəsi ilə su altında qala bilər. Bu unikal coğrafiyada quşlar, bitkilər, Fərat tısbağası, qayalar və Dəclə vadisinin insanları bizi və dəyişən dünyanı seyr edir. Tarixdə hansı iz buraxacağımızla maraqlanır.
Doğa Dərnəyi 2004-cü ildən bəri Dəclə Vadisi və Hasankeyfin dağıdılmasının qarşısını almaq üçün çalışır. Dərnək Həsənkeyfin YUNESKO-nun Ümumdünya İrsi Saytı elan edilməsi üçün beynəlxalq kampaniyasında; Yaşar Kamal, Tarkan, Sezen Aksu, Orhan Pamuk kimi bir çox dünya şöhrətli sənətçiləri bir araya toplayıb. Kampaniya nəticəsində Almaniya, Avstriya və İsveçrə hökumətləri Hasankeyfi su basan İlısu bəndinə verdiyi dəstəyi geri götürüb. Doğa Dərnəyi də dünyanın müxtəlif təşkilatları ilə birlikdə böyük bəndlərə qarşı mübarizə aparan “Damocracy” şəbəkəsini qurdu və eyni adlı filmi çəkdi. 2008-ci ildə Hasankeyf ofisini açan Doğa Dərnəyi, İlısu bənd layihəsi ilə yox olmaq təhlükəsi ilə üzləşən Dəclə vadisini və 11 min illik Hasankeyf tarixini xilas etmək üçün mübarizəsini davam etdirir.
