Quruluşlarında ağac oymaları və əl işlərinin istifadə edilməsi ilətanınan Orta əsr Anadolunun Taxta Hipostil Məscidləri, Türkiyənin Qordiondan sonra UNESCO-nun Dünya İrsSiyahısına əlavə edilən daha bir irsi oldu. 10-25 sentyabr 2023-cü il tarixində Səudiyə Ərəbistanı Krallığının Ər-Riyadşəhərində keçirilən UNESCO-nun Ümumdünya İrs KomitəsininGenişləndirilmiş 45-ci sessiyasında bu məscidlər Dünya İrsSiyahısına daxil edilib. Siyahıdakı taxta məscidlər daxil olmaqlaTürkiyənin Dünya İrs Siyahısına daxil edilən abidələrinin sayı21-ə çatdı.
Anadolunun Taxta Hipostil Məscidlərinin ən yaxşı nümunələrikimi önə çıxan tarixi məscidlər həm də Türkiyənin Dünya İrsSiyahısında qeydə alınan ilk silsilə mədəniyyət obyektləri oldu. Bu silsilə əmlak Anadoluda 13-cü əsrin sonu və 14-cü əsrinortaları arasında tikilmiş və hər biri indiki Türkiyənin fərqliəyalətlərində yerləşən beş hipostil məsciddən ibarətdir. UNESCO siyahısında olan məscidlər arasında KonyadakıBeyşehir Eşrefoğlu Məscidi, Eskişehirdəki Sivrihisar UluMəscidi, Kastamonuda Kasabaköy Mahmut bey Məscidi, Ankaradakı Ahi Şerafeddin Məscidi və ya Arslanhane vəAfyonkarahisar Ulu Məscidi var.
Fərqli bölgələrdə yerləşmələrinə baxmayaraq, bu məscidlərümumi texniki xüsusiyyətləri nümayiş etdirir. UNESCO-yagörə, məscidlərin fərqli memarlıq dizaynı düz taxta tavanı vədamı dəstəkləyən taxta daxili sütunlar (“hipostil”) ilə hörgüdəntikilmiş xarici bina zərfini özündə birləşdirir. Onlar həm dəmürəkkəb ağac üzərində oyma və əl işləri ilə seçilirlər. Məscidlər həndəsi formalarda kəsilmiş xırda ağac hissələrininbir-birinə birləşdirilərək böyük bir səth əmələ gətirdiyi bəzəksənəti üsulu olan “kündekari” texnikası ilə hazırlanmışminbərləri, “kələm işi” adlanan bəzək əşyaları və onlarınqapılarında, sütun başlıqlarında, tavan tirlərində ağac oymalarıilə möhtəşəm dülgərlik bacarığı və estetika nümayiş etdirir. Ortaəsrlərdən bu günə qədər yaxşı qorunmuş bu tarixi tikililərAnadolu həyatını və mədəniyyətini əks etdirir.
UNESCO-nun Siyahısında Otantik Məscidlər
Beyşehir Eşrefoğlu Məscidi Anadolunun taxta sütunlu və kirişliməscidləri arasında ən böyüyüdür. 1296-1299-cu illər arasındatikilən məscid Səlcuqlular dövrünün daş və ağac sənətininmöhtəşəmliyini əks etdirir. Bu, çoxsaylı Səlcuqlu məscidlərindəgörülən bütün xüsusiyyətləri özündə cəmləşdirir: çoxsaylı taxtasütunlar, bütünlükdə taxta və “kələm işi” motivləri iləbəzədilmiş tavan və tamamilə ağacdan hazırlanmış minbər.
Sivrihisar Ulu Məscidi Anadoluda taxta sütunlu böyükməscidlər arasında nadir nümunədir. 2500 nəfərin eyni vaxtdaibadət edə biləcəyi səkkiz əsrlik Sivrihisar Ulu Məscidin dördgiriş qapısı və 67 taxta dirəklə daşınan damı var. Bu sütunlarınyuxarı hissələrini kələm işi motivləri bəzəyir. Məscid həm dəhəndəsi və nəbati ornamentlərlə bəzədilmiş qoz ağacı minbəri iləgöz oxşayır.
Səlcuqluların (Anadolu Səlcuqlu Dövləti) tənəzzülü nəticəsindəqurulan bəyliklərdən biri olan Çandar bəyliyi dövründə 1366-cı ildə inşa edilən Kasabaköy Mahmut bey Məscidi Anadoludataxta məscidlər arasında özünəməxsus yer tutur. Tək birmismardan belə istifadə edilmədən tikilməsi, özünəməxsusinteryeri və taxta quruluşu ilə diqqət çəkir. İncəsənət şah əsəriolan məscidin portalı hazırda Kastamonu DiyarşünaslıqMuzeyində saxlanılır. Orijinal portalın nüsxəsi yerindəquraşdırılmışdır.
Arslanhane adı ilə də tanınan Ahi Şerafeddin Məscidi kənardançox sadə görünməsinə baxmayaraq, səkkiz əsrlik tarixi olanəhəmiyyətli bir əsərdir. XIII əsrin əvvəllərində tikilmiş məscidinşərqində yerləşən türbə kompleksinin divarına basdırılmış qədimşir heykəlinə görə türkcə aslan sığınacağı mənasını verənArslanhane adlandırılmışdır. Birmərtəbəli məscid 24 taxta dirəyivə mərmər sütun başlıqları vasitəsilə daş materialın ağaclaharmoniyasını ortaya qoyur.
Şəhərin ən böyük məscidlərindən biri olan Afyonkarahisar UluMəscidi 1272-1277-ci illər arasında tikilmişdir. Məscid şirlikirəmitli taxta və kərpic memarlığı ilə Səlcuqlu dövrününbənzərsiz nümunələrindən biridir. Onun taxta dirəkli damı, başlıqları usta sənətkarlar tərəfindən hazırlanmış 40 taxtasütunla dəstəklənir.
Anadolunun Səlcuqlu və Osmanlı taxta məscidləri mismarsızağac istifadəsi və əl işi motivləri ilə dini memarlığın nadir nümunələrindəndir. Taxta damlı və taxta sütunlu məscidlərininşası ənənəsi Osmanlı dövrünün mərkəzindən uzaq bölgələrdə20-ci əsrin əvvəllərinə qədər davam etmişdir.
Bu unikal məscidləri tematik marşrut üzrə ziyarət etmək də olar: https://faith.goturkiye.com/authentic-wooden-mosques
