Cənubi Afrikanın iddiası İsraili dayandıracaqmı?
Cənubi Afrikanın Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsində İsraili soyqırımda ittiham etdiyi işə həftə sonu baxılacaq. Haaqada qəbul ediləcək qərar hüquqi cəhətdən məcburidir, lakin İsrailin ehtiyatsızlığı şübhə doğurur. İsveçrənin Haaqa şəhərindəki Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi (ICJ) İsrailə qarşı soyqırım ittihamını müzakirə edəcək. Cənubi Afrika hökumətinin açdığı iş üzrə qəbul edilən qərarlar hüquqi qüvvəyə malikdir. Ancaq İsrailin Qərbdən aldığı dəstəklə qanunsuz münasibəti düşündürücüdür.
ICJ-dən verilən açıqlamada Cənubi Afrika hökumətinin məhkəməyə müraciət etdiyi və Qəzza zolağına edilən hücumların Soyqırım Cinayətlərinin Qarşısının Alınması və Cəzalandırılması Müqaviləsi çərçivəsində araşdırılmasını tələb etdiyi bildirilib. İsrail administrasiyası ittihamları rədd edərək, onların haqlı olduğunu bildirib. Belə olduğu halda İsrail mətbuatı Netanyahu hökumətinin dinləmələrdə güclü müdafiə hazırlayacağını və məhkəmənin Qəzzaya hücumların dərhal dayandırılması ilə bağlı qərar qəbul etməsinə mane olmağa çalışacağını yazıb.
“TRT Haber”in beynəlxalq media orqanlarından hazırladığı xəbərə görə, İsrailin soyqırım faylında olan 15 hakimlə yanaşı, hər tərəfdən bir hakim də iştirak edəcək.
Həm Cənubi Afrika, həm də İsrail ICJ-ə yurisdiksiya verən 1948-ci il Soyqırımı Konvensiyasını imzalayan ölkələrdir. Müqavilə soyqırımı “milli, etnik, irqi və ya dini qrupu tamamilə və ya qismən məhv etmək niyyəti ilə törədilmiş əməllər” kimi müəyyən edir. O, həmçinin bütün imzalayan dövlətlərə soyqırımın qarşısının alınması və cəzalandırılması öhdəliyi qoyur.
Cənubi Afrikanın təqdim etdiyi 84 səhifəlik faylda İsrailin Qəzzada fələstinlilərin ruhi və fiziki sağlamlığına zərər verərək öldürdüyü və ya bu hərəkətlərin soyqırımı təşkil etdiyi iddia edilir. Həmçinin iddiada İsrailin hərəkətləri Soyqırım Konvensiyasına zidd olaraq müəyyən edilir və İsrail rəsmilərinin soyqırıma təhrik ehtiva edən bəyanatlarının qarşısı alınmadığı vurğulanır.
Buraya həmçinin İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu və müdafiə naziri Yoav Gallantın “soyqırıma təhrik” kimi qiymətləndirilən bəzi çıxışları da daxildir.
İddiaların əsassız olduğunu iddia edən İsrail hökuməti Cənubi Afrikanı “yəhudilərə qarşı ölümcül nifrəti qızışdırmaqda” ittiham edir.
Yanvarın 11-12-də Haaqada keçiriləcək soyqırımı məhkəməsinin dinləmələri keçiriləcək. Tamamlanması bir neçə il çəkə biləcək işin birinci mərhələsində görüləcək bəzi fövqəladə tədbirlər müzakirə olunacaq. ICJ məhkəmə prosesi zamanı vəziyyətin pisləşməsinin qarşısını almaq üçün ümumiyyətlə bu tədbirlərə əl atır. Cənubi Afrikanın müraciətində İsraildən Qəzzada hərbi əməliyyatı dayandırması, soyqırımın qarşısını ala biləcək ağlabatan tədbirlər görməsi və bu tədbirləri mütəmadi olaraq məhkəməyə bildirməsi tələb olunub.
Lakin məhkəmənin müəyyən etdiyi tədbirlər tələb olunanlardan fərqli ola bilər. BƏM-in qərarları yekun sayılır və onlara şikayət verilə bilməz. Lakin məhkəmənin qərarları icra olunmazsa, tətbiq oluna biləcək sanksiyalar yoxdur.
Əgər İsrailə qarşı qərar qəbul edilərsə, bunun ən ağır nəticələri bunun hüquqi presedent yaratmaq və ölkənin beynəlxalq nüfuzuna xələl gətirmək olacaq.
Mümkün fövqəladə tədbirlərin müzakirə ediləcəyi birinci mərhələdən sonra iş Haaqadakı Sülh Sarayına veriləcək. Hakimlər heç bir göstəriş verməsələr belə, bu ehtimal yenə də mümkün olacaq.
Bu mərhələdə İsrailin işin heç bir hüquqi əsası olmadığına dair arqument təqdim etmək üçün daha bir şansı olacaq. Məhkəmə bu etirazı rədd edərsə, iş açıq dinləmələrlə davam etdiriləcək. Bütün bu proseslərin normal şəraitdə bir neçə il çəkəcəyi təxmin edilir.
İndiyə qədər Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi çox az soyqırım işinə baxıb. 18 il əvvəl Srebrenitsa qətliamını soyqırım kimi tanıyan məhkəmə Serbiyanı soyqırımına görə bilavasitə məsuliyyətə cəlb etməmiş, ölkənin soyqırımın qarşısını almadığı və soyqırımı cəzalandırmadığı barədə qərar çıxarmışdı. Mövzu ilə bağlı başqa bir fayl isə iki ildir ki, məhkəmənin gündəmindən düşmür. Ukrayna Rusiyanın 24 fevral 2022-ci ildə başlayan işğalından dərhal sonra məhkəməyə müraciət edərək Rusiyanın “Ukraynanın şərqində soyqırımın qarşısını almaq üçün hərəkətə keçməsinə” bəraət qazandırmasının əsassız olduğunu bildirib.
Məhkəmənin gündəmində olan digər bir soyqırım faylı Myanma ordusunun 2020-ci ildə Rohinca müsəlmanlarına qarşı törətdiyi cinayətlərlə bağlıdır. Afrika ölkəsi Qambiya tərəfindən yaradılan faylda 2020-ci ilin yanvar ayında alınan qərarla Myanmanın oxşar cinayətlərin törədilməməsi üçün addımlar atması qərara alınıb.
Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsində İsraillə bağlı hələ heç bir sənəd yoxdur.
BEYNƏLXALQ ƏDALƏT MƏHKƏMƏSİ NƏDİR?
1945-ci ildə dövlətlərarası mübahisələri həll etmək üçün yaradılmış Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi Birləşmiş Millətlər Təşkilatının ali məhkəmə orqanıdır. 15 hakimdən ibarət ICJ heyəti sərhəd mübahisələrinə və dövlətlərin bir-birini BMT konvensiyalarını pozmaqda ittiham etdiyi işlərə baxır.
Mənbə: TGRT
Aynur Camal
