Dünyanın ilk urbanizasiya yerlərindən biri olan Çatalhöyükdə aparılan qazıntı zamanı 8600 illik “çörək” tapılıb.
Türkiyədə Konyanın Çumra rayonunda yerləşən və Neolit dövründə təxminən 8 min insanın bir yerdə yaşadığı Çatalhöyükdə yuxarıdan girilə bilən bitişik kerpiç evlərin olduğu “Mekan 66” adlı ərazidə bir soba quruluşu aşkar edilib.
Əsasən dağıdılmış sobanın ətrafında buğda, arpa, noxud toxumu və yemək olduğu düşünülən xurma böyüklüyündə tapıntı tapılıb.
Necmettin Erbakan Universiteti Elm və Texnologiya Araşdırma və Tətbiq Mərkəzində (BİTAM) aparılan analizlərdə süngər qalığının eramızdan əvvəl 6600-cü ilə aid mayalanmış çörək olduğu müəyyən edilib.
Qazıntı Komissiyası Başçısı və Anadolu Universiteti Müəllim Dos. Dr. Ali Umut Türkcan AA müxbirinə deyib ki, “arxeologiya” deyildikdə ağlımıza tikililər, abidələr, tapıntılar gəlir.
Bu gün müasir arxeologiyanın qida arxeologiyası üzərində də çalışdığına diqqət çəkən Türkcan, “Qida arxeologiyasının başlanğıc nöqtəsinin Anadolu olduğunu söyləmək lazımdır. Çatalhöyük buradakı çox əhəmiyyətli dayanacaqlardan biridir. Bizdə kəşf etdiyimiz bir tapıntıdır. Türkiyə qazıntılarında bu növ üzvi maddələr indi çox dəqiq sənədləşdirmə və ətraflı araşdırmalarla inkişaf etdirilir.” “Biz qalıqları aşkar edə bildiyimizi göstərdik” deyib.
Çatalhöyük Neolit şəhərinin bu sahədə əhəmiyyətli yerə sahib olduğunu bildirən Türkcan deyib:
“Diqqətli sənədlərlə sobanın küncündəki kiçik və yuvarlaq süngərvari tapıntının çörək olduğu bildirilib.
Quruluşun həm taxta, həm də çörəklə nazik gillə örtülməsi bütün bu üzvi qalıqların mühafizəsini təmin etdi. Bu gün TÜBİTAK Mərmərə Araşdırma Mərkəzində (MAM) aparılan radio karbon dioksid analizi. Onların sınaqları göstərdi ki, nümunəmiz təxminən eramızdan əvvəl 6.600-cü illərə gedib çıxa bilər.”
DÜNYANIN ƏN QƏDİM ÇÖRƏYİ
Mayalı çörəyin ilk nümunələrinin Misirdə tapıldığını açıqlayan Türkcan deyib:
“Çatalhöyükdəki bu tapıntının dünyanın ən qədim çörəyi olduğunu söyləyə bilərik. Bu üzvi qalıqların müşahidəsi, təhlili və tarixini nəzərə alsaq, onun təxminən 8600 il yaşı olan bir çörək olduğunu deyə bilərik.
Ortada barmaq sıxılıb, bişirilməyib mayalanmış, İçindəki nişastalarla günümüzə gəlib çatmışdır. Bu günə qədər belə bir nümunə yoxdur. Çatalhöyük onsuz da mərkəz idi. Dünyanın ilk tekstil məmulatları qazılan zaman Çatalhöyükdə olub. Taxta əsərlər də Çatalhöyükdə olub. Buna divar boyaları və rəsmlər də əlavə edilib. Konya və Türkiyə bu mənada çox şanslıdır.”
Tapıntıların analiz işlərinin əhəmiyyətinə işarə edən Türkcan, “Bütün tam hüquqlu analizləri Necmettin Erbakan Universitetinin laboratoriyalarında apara bilmək böyük şansdır. İlk dəfə təqdim edildiyi üçün əhəmiyyətli idi”.
Qaziantep Universitetinin müəllimi, “Çatalhöyük Sahəsinin 66 Neolit Dövrü Çörək Tapıntılarının Təhlili və Qiymətləndirilməsi”nə töhfə verən akademiklərdən biri Salih Kavak arxeobotanika sahəsində bu günə qədər ən həyəcanlı işin içində olduğunu bildirdi.
Laboratoriyada bitki qalıqlarını araşdırarkən orqanik tapıntıdan xəbərdar olduğunu izah edən Kavak, “Gətirdikləri zaman çox təəccübləndim. Çünki bu formada “Xəmir, çörək, orqanik qalıq ola bilərmi?” deyə soruşdum. ” Fikirləşdim. Adi gözlə morfoloji diaqnoz, sonra dərhal mikroskop altında içindəkilərə baxdım. Ən həyəcanlısı odur ki, taxıl qalıqları var. Arpa, buğda, noxud kimi üyüdülmüş, qırıq-qırıq bitki parçaları var. Əvvəlcə dərhal düşündüyümüz “Bu çörəkdirmi”?
Kavak, tapıntı üzərində kimyəvi və fiziki analizlərin daha sonra aparılması lazım olduğunu ifadə edərək, belə davam etdi: “Bu analizlər fərziyyəmizi təsdiqləmək üçün lazım idi. Təhlillər göstərdi ki, bu tapıntı su və unla qarışdırılıb, bir müddət saxlanılıb, qıcqırdılıb, bişirilməyib. həyəcan verici kəşf. İndiyə qədər tapılan çörəyə bənzər bu formada tapıntı yoxdur. Biz onu hazırda məlum olan ən qədim çörək adlandırırıq. Türkiyə və dünya üçün həyəcan verici bir kəşfdir” deyə arxeoloqlar vurğulayıb.
Mənbə: Ntv.Tr
Aynur Camal
