Alimlər Qərbi Avropa və Orta Asiyada 34 min il əvvəldən orta əsrlərə qədər yaşamış 5 min insanın sümük və dişlərini araşdıraraq ən böyük qədim DNT məlumat bazasını tərtib ediblər.
Bu təfərrüatlı məlumat hovuzu onu göstərir ki, tarixdən əvvəlki ovçu-toplayıcıları və ya Tunc dövrü çobanlarını zərərli patogenlərdən qoruyan genlər bu gün avropalılarda MS və Alzheimer kimi neyrodegenerativ xəstəliklərin riskini artıra bilər.
175 ekspertdən ibarət beynəlxalq komandanın cəlb olunduğu beşillik layihə Avropadakı muzeylərdəki yüzlərlə skelet nümunələrindən məlum qədim genomları DNT ilə birləşdirib.
Layihədə iştirak edən alimlərin fikrincə, bu məlumatlar birlikdə dünyanın ən böyük “qədim gen bankını” təşkil edir. Tədqiqatçılar miqrasiya edən populyasiyalarda zamanla genlərin və xəstəliklərin yayılmasının qrafikini tərtib etmək üçün verilənlər bazasından istifadə ediblər.
Ovçu-yığıcı həyat tərzindən əkinçiliyə keçid kimi ekoloji dəyişikliklərin müəyyən genetik xüsusiyyətlərə necə təsir etdiyi üzə çıxıb.
Qədim DNT-ni müasir nümunələrlə müqayisə edərək, tədqiqatçılar bu gün görülən zəiflədici pozğunluqlar və fiziki xüsusiyyətlərin yeni bioloji tədqiqatını hazırlayıblar.
Verilənlər bazasında 1600-dən çox genom əsasında aparılan ilk araşdırmanın ən mühüm tapıntılarından biri, bütün dünyada 2,5 milyon insanı təsir edən sinir sisteminin ömürlük otoimmün xəstəliyi olan MS ilə əlaqələndirilir.
MS xəstəliyi görmə, əzaların hərəkəti, hissiyyat və tarazlıq problemləri də daxil olmaqla bir çox bədən fəaliyyətinə təsir edən bir çox ətraf mühit və genetik faktorlar tərəfindən formalaşan mürəkkəb bir xəstəlikdir.
Tədqiqat, Şimali Avropalıların xəstəliyə ən çox həssas olanlar arasında olduğunu, lakin bunun səbəbləri az başa düşüldüyünü ifadə edib.
Tədqiqatçılar, MS-nin genetik riskinin təxminən 5000 il əvvəl əhliləşdirilmiş heyvanları Avropaya gətirmiş bir qrup qədim çobanların nəsilləri ilə əlaqəli olduğunu müəyyən ediblər.
Tədqiqatda çobanlar Avropaya köçdükdə, köçəriləri əhliləşdirilmiş heyvanların daşıdığı patogenlərdən qorumaq üçün inkişaf etmiş genetik variantları özləri ilə gətiriblər.
Və o, ilk növbədə Şimali Avropaya köçən çobanların orada xəstəliyin daha çox yayılmasına səbəb ola biləcəyi qənaətinə gəlib.
Əcdadlarımızın həyat tərzinin müasir xəstəliklərin riskinə təsir göstərməsi, müasir dünyada qədim immun sistemlərinin əks-sədasını göstərir.
Tədqiqatçılar, həmçinin Alzheimer xəstəliyi riskini artırdığı bilinən “APOE ε4” genetik variantının mənşəyinin xəritəsini tərtib ediblər.
Tədqiqatlar göstərdi ki, genin bir vaxtlar tarixdən əvvəlki Avropada yaşayan erkən ovçu-toplayıcı populyasiyalarla əlaqəsi olub.
Şimal-Şərqi Avropada ovçu-yığıcıların DNT-si daha yüksək səviyyədədir, yəni regionda Alzheimer xəstəliyinin inkişafı üçün yüksək genetik risk var.
Eynilə, qədim genetik məlumat təkamül yolu ilə boy və laktoza tolerantlığı kimi xüsusiyyətlərə təsir göstərir.
Növümüzün təkamül tarixi mövcud sağlamlığımızın və xüsusiyyətlərimizin formalaşmasına böyük töhfə verir.
Həm o zaman, həm də indi bu genetik təsirlərin hamısı ətraf mühit tərəfindən formalaşır. Əksər xəstəliklər, o cümlədən MS üçün genetik təsirlər çoxlu genetik variantların nəticəsidir.
Axı, MS-nin tamamilə Tunc dövrü populyasiyalarından gəldiyini deyə bilmərik. Bununla belə, bu populyasiyaların hərəkətləri və yaşayış mühitləri MS riskinin cari artmasına kömək edir.
Mənbə: Ntv.Tr
Aynur Camal
