06 Fev 2024 - 15:09632

Xərçəngə səbəb olan 4 qida

4 fevral Ümumdünya Xərçənglə Mübarizə Günüdür. Xərçəngin qarşısını almağın yollarından biri sağlam qidalanmadır. Mümkün qədər nadir hallarda ən yaxşı şəkildə yeyilən 4 növ qidanın adını çəkirik.

Dünyada ürək-damar xəstəliklərindən sonra ən çox görülən ölüm səbəbi xərçəngdir. Xərçəng riski bir çox amillərdən asılıdır və həyat tərzimiz, xüsusən də pəhriz mühüm rol oynayır.

Müəyyən qidaların “xərçəng riskini artırdığını” daim eşidirik. Bəs ekspertlər bu barədə nə deyir?

Mütəxəssislərin həqiqətən zərərli hesab etdiyi budur.

1. QIRMIZI ƏT, EMAL EDİLMİŞ ƏT MƏHSULLARI VƏ YARIMFABIRİKAT MƏHSULLAR

“Qırmızı ət mal, dana, donuz və quzu əti hesab olunur. İşlənmiş – duzlanmış, hisə verilmiş, fermentləşdirilmişdir. Kolbasa, kolbasa, vetçina və pastırma və digər emal edilmiş ətlər də emal edilmiş ətlərdir, diyetoloq və psixoterapevt Keti Leman izah edir.

Çoxsaylı tədqiqatlar qırmızı ət və işlənmiş ətlərin yüksək istehlakı ilə xərçəng riski arasında əlaqəni dəstəkləyir. “Yüksək” istehlak səviyyəsi nə hesab olunur? Amerika Xərçəng Araşdırmaları İnstitutu həftədə 350-500 qramdan çox olmayan qırmızı ət istehlak etməyi tövsiyə edir.

Emal edilmiş ət məhsulları daha təhlükəlidir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) yanında Xərçəng üzrə Beynəlxalq Araşdırmalar Agentliyi (IARC) onları 1-ci qrup kanserogenlər kimi təsnif edir – ən təhlükəli (1-ci qrupa həmçinin spirt, tütün, ultrabənövşəyi şüalanma və nüfuz edən radiasiya daxildir). Qırmızı ət (işlənməmiş) 2-ci kanserogenlər qrupuna aiddir (potensial təhlükəli). IARC ekspertləri deyirlər ki, gündə cəmi 50 qram işlənmiş ət məhsulları yemək xərçəng riskini 18% artırır. Bu təxminən dörd zolaq donuz və ya bir kolbasa içərisində olan şeydir.

Bəs bu ət məhsulları və işlənmiş qidalar niyə bu qədər təhlükəlidir? Çox güman ki, fakt odur ki, onların tərkibində mutagen maddələr (dağıdıcı DNT) və kanserogenlər var. Xüsusilə, ət yüksək temperaturda bişirildikdə və ya manqalda bişirildikdə onun tərkibindəki amin turşuları istiliyin təsiri altında kanserogenlərə – heterosiklik aminlərə və polisiklik aromatik karbohidrogenlərə çevrilir.

İşlənmiş ətlərdə istifadə olunan konservantlar (nitratlar və nitritlər) də xərçəng riskini artıra bilər. Siqaret çəkmə prosesi zamanı kanserogenlər də əmələ gəlir.

2. ŞƏKƏR

Keçən əsrin əvvəllərində alman biokimyaçısı və fizioloqu Otto Varburq xərçəng hüceyrələrinin əsasən qlükoza (şəkər) ilə qidalandığını aşkar edib. Bu fenomen Warburq effekti adlanırdı. Nəzəri olaraq, həzm edildikdə şəkərə çevrilən şəkər və karbohidratların qəbulunu azaltmaq xərçəng hüceyrələrinin böyüməsini ləngidə bilər.

Bəzi qidalanma mütəxəssisləri, istehlak edilən ümumi kalorilərin 10% -dən azının karbohidratlardan və 70% -dən çoxunun yağlardan ibarət olduğu ketogenik pəhrizin xərçənglə mübarizədə faydalı ola biləcəyini təklif edir. Lakin şişlərlə mübarizə üçün keto pəhrizinin faydaları hələ kifayət qədər öyrənilməmişdir.

Xərçəngin müalicəsində faydalı olan bəzi məhsullar bu qalereyada göstərilib:

Bununla belə, çoxlu şəkər istehlakı xərçəng riskinizi artıra bilər. “Yüksək glisemik indeksi olan hər hansı qidalar xərçəng riskini artıra bilər və buna görə də məhdudlaşdırılmalıdır” deyə onkoloq Dr. Adil Axtar xəbərdar edir.

Bir yeməyin glisemik indeksi onu yedikdən sonra qan şəkərinizin nə qədər yüksəldiyini göstərir.

3. ALKOL

Spirtli içkilərin ağız, qırtlaq, yemək borusu, qaraciyər, kolon, döş və mədəaltı vəzi xərçəngi riskini artırdığı bilinir.

Bu riskin mexanizmləri tam başa düşülməyib. “Biz fərz edirik ki, xərçəng riskinin artması alkoqolun parçalanması zamanı qaraciyərdə əmələ gələn asetaldehidin təsiri altında olan hüceyrələrin DNT-sinin zədələnməsi ilə bağlıdır. Onkoloq tədqiqatçı Jeanette Schenk izah edir: “Alkoqollu içkilər təkcə birbaşa deyil, həm də dolayı yolla xərçəng riskini artırır – onlar yüksək kalorili olur və piylənməyə kömək edir, bu da özü mühüm risk faktorudur”.

Keti Lehman tövsiyə edir: “Xərçəng riskinizlə bağlı narahatlığınız varsa, spirtli içkilərdən qaçınmaq daha yaxşıdır”. Spirtli içkilərdən tamamilə imtina etməyə hazır deyilsinizsə, tövsiyə olunan istehlak normalarını aşmamağa çalışın: kişilər üçün gündə 300 ml şərab və ya 900 ml pivə və qadınlar üçün 200 ml şərab və ya 600 ml pivə normal doza sayıla bilər.

4. FAST FOD, YARIMFABIRİKAT MƏHSULLAR, ANI BİŞİRİLƏN MƏHSULLAR

Çox işlənmiş qidalar sağlamlığa zərər verə bilər. Bəzən hətta onların qablaşdırılması da təhlükəlidir. “Məsələn, mikrodalğalı popkorn paketləri tez-tez potensial kanserogen maddələrlə bağlanır” deyə Adeel Akhtar izah edir.

2018-ci ildə britaniyalı həkimlər genişmiqyaslı araşdırma aparıblar, nəticədə ultra emal olunmuş qidaların müntəzəm istehlakı xərçəng riskini artırır (bu cür məhsulların qida rasionumuzdakı payının orta hesabla 10% artması xərçəng riskini artırır). “Ultra emal edilmiş” qidalar hansılardır? Alimlərin bu kateqoriyaya təsnif etdikləri budur: